Қазақстан экономикасы білімінің қарқынды секторын аумақтық оқшаулау: принциптері, әлеуеті және даму сценарийлері

Қазақстанды цифрландыру жағдайында ғылымды қажетсінетін салаларды аумақтық ықшамдау: принциптер, әлеует және сценарийлер

Ғылыми жетекшісі Бримбетова Н. Ж., э.ғ. к., доцент, ж.ғ.қ

Бірінші кезеңдегі жұмыстың мақсаты (2018 ж.) экономиканың ғылымды қажетсінетін салаларын ықшамдау тұжырымдамалық негіздерін, әлемдік және отандық экономикада инновациялық белсенділікті шоғырландыру ерекшеліктерін, ғылымды қажетсінетін аумақтық құрылымдарды қалыптастыру процесін басқарудың институционалдық әдістерін зерттеу және Қазақстан өңірлерінің инновациялық белсенділік деңгейін бағалауға әдістемелік тәсілдерді әзірлеу болып табылды.
Бірінші кезеңнің негізгі нәтижелері (2018 ж.):
– теорияларды, қалыптасқан модельдер мен тұжырымдамаларды зерделеу және қорыту негізінде өндірісті оқшаулауды таңдауға әсер ететін факторлар, ғылымды қажетсінетін экономиканың жергілікті ошақтарын құру бойынша мемлекеттік қолдау шараларының кешені негізделген;
– кластерлер, индустриялық округтер, өңірлік және жергілікті Инновациялық жүйелер, технопарктер, инновациялық хабтар, өңірлердің «білім алушылары» түрінде инновациялық белсенділіктің жергілікті нысандары зерттелді, жинақталды және жүйеленді;
– өңірлер типтері бойынша кластерлер, технопарктер және бизнес-инкубаторлар сияқты әртүрлі жергілікті нысандарға бейімделген ғылымды көп қажет ететін аумақтық құрылымдарды басқарудың институционалдық әдістерін қалыптастырудың шетелдік тәжірибесі зерттелді;
– экономиканың ғылымды қажетсінетін секторларын оқшаулау алғышарттарының деңгейі мен әлеуетін анықтау және бағалау үшін өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуын бағалау әдістері қаралып, қорытылды. Қазақстан аумағында инновациялық өнім өндірісінің жергілікті шоғырлануын сипаттау үшін Кругман шоғырлануының түрлендірілген индекстері есептелген.
Екінші кезеңдегі жұмыстың мақсаты (2019 ж.) «өсу нүктелерін» кеңістіктік орналастыру әлеуетін бағалау негізінде ғылымды қажет ететін салаларды ықшамдау алғышарттарын айқындау, оның институционалдық тетіктерімен негіздеу болып табылады, бұл оқшаулау деңгейі бойынша Қазақстан өңірлерінің типологиясын әзірлеуге мүмкіндік береді.
Екінші кезеңнің негізгі нәтижелері (2019 ж.):
– экономиканың ғылымды қажетсінетін секторларының жаңа, перспективалық салаларын құру, дамыту және орналастыру алғышарттарын анықтау үшін рейтингтік әдіснамалық тәсіл негізінде Қазақстан өңірлерінің инновациялық ресурстармен қамтамасыз етілу деңгейі анықталды. Кезең-кезеңмен әдістемелік құралдарды пайдалану арқылы Қазақстан өңірлерінің экономикасын цифрландыруға алғышарттар анықталды;
-ғылымды қажетсінетін экономиканы орналастырудың классикалық факторларымен қатар ғылыми-білім беру және технологиялық әлеуеттер, дамыған нарықтық және институционалдық орта және нарықтық сұраныс сияқты факторлар негізделген. Қазақстан өңірлерінде бұл факторларды талдау ғылымды қажетсінетін қызметтің аумақтық бөлінуінің сөзсіз «ошақты» сипатын көрсетеді;
– ҒТҰ қызметін реттейтін және мемлекеттік органдардың қызметін реттейтін заңнамалық, бағдарламалық, әдістемелік құжаттардың жиынтығы ретінде ғылымды қажетсінетін аумақтық құрылымдарды (технопарктер, аумақтық кластерлер және технологиялық бағыттағы бизнес-инкубаторлар) қалыптастырудың институционалдық тетігінің мазмұны негізделген;

– Ғылымды қажетсінетін аумақтық құрылымдардың қызметін реттейтін институционалдық-құқықтық базаны (ҒТК) талдау көптеген қойылған мақсаттар қабылданатын шешімдерді ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылық пысықтаудың жеткіліксіз болуына байланысты қол жеткізілді немесе толық көлемде қол жеткізілмеді;
– шоғырланудың модификацияланған индекстерін есептеу негізінде ғылымды қажетсінетін өндірістердің шоғырлану деңгейі және инновациялық ресурстардың даму деңгейі бойынша Қазақстан өңірлерінің типологиясы әзірленді,бұл экономиканың ғылымды қажетсінетін секторларын дамытудың алғышарттарын бағалауға мүмкіндік берді.

Ғылыми нәтижелер SCOPUS базаларының шетелдік рейтингтік басылымдарында көрсетілген:

Nurlanova, N. K., Satybaldin, A. A., Brimbetova, N. Z., & Kireyeva, A. A. (2019). Reduction of economic disparities in the regions of kazakhstan based on inclusive development. Journal of Asian Finance, Economics and Business, 6(2), 299-307. https://doi.org/10.13106/jafeb.2019.vol6.no2.299

Зерттеу мақсаты (3-ші кезең, 2020 ж.) – ғылымды көп қажетсінетін салаларды аумақты оқшаландырудың түрлерін дәлелдеу, олардың Қазақстанда даму сценарилерін және іске асыру тетіктерін әзірлеу.

Зерттеудің негізгі нәтижелері (3-ші кезең, 2020 ж.):

амақтық маманданумен байланысты оқшауланған ғылымды көп қажетсінетін аймақтардың даму мүмкіндіктері анықталған;
ғылымды көп қажетсінетін кластерлердің қадыптасуының жиынтығы ұсынылған: мақталық (Шымкент қ.), фармацевтикалық (Шымкент қ., Қарағанды қ.), медицинадағы радиациялық технологиялар (Алматы қ.), металлургиялық (Қарағанды қ.), түрлі-түсті металлургия (Өскемен қ.), химиялық (Тараз қ.), мұнай-химиялық (Атырау қ.);
сценарлық тәсілдемені қолдана отырып оқшауланған ғылымды көп қажетсінген салалардың үздік даму моделдері белгіленген;
сценариге сәйкес аймақтық тұраптары және олардың даму тетіктері әзірленген. Аймақтардың даму деңгейін теңестіру жағдайында ынталандыру тетіктері дайындалған;
Қазақстан аймақтарында ғылымды көп қажетсінетін өндірістердің ұйымдастыру тетіктері ұсынылған. Оның ішінде, Аймақтық ғылыми қорды құрастырудың негіздері әзірленген.

Ғылыми нәтижелер төмендегі шетелдік рейтингтік басылымдарда көрсетілген (SCOPUS, РИНЦ):

1) Бримбетова Н.Ж. «Очаги роста» наукоемких производств и перспективы региональной политики /Материалы международной научно-практической конференция «Инновационные исследования как локомотив развития современной науки: от теоретических парадигм и практике». – НИИ МИСИ М., 31 декабря 2019 г. – с. 79-83 (РИНЦ). http://conference-nicmisi.ru/innovatsionnye-issledovaniya-kak-lokomotiv-razvitiya-sovremennoj-nauki-ot-teoreticheskih-paradigm-k-praktike.html.

2) Aslanbek K. Amrin, Nailya K. Nurlanova (корреспондирующий автор). Innovation Activity: Localization, New Trends and Assessment Methods. //Engineering Economics. – Vol 31 No 2 (2020) – P.134-144. DOI: https://doi.org/ 5755/j01.ee.31.2.21501 http://inzeko.ktu.lt/ index. php/EE/issue/view/782

3) Сатыбалдин А.А., Бримбетова Н.Ж. Локализация наукоемких сфер экономики и контуры пространственного развития регионов Казахстана // Тенденции развития науки и практики. –Москва, РФ, – 2020. –80-84 с. – РИНЦ. Рецензируемый научный журнал «Тенденции развития науки и образования». Июнь 2020 г. №62, Часть 6. Изд. НИЦ «Л-Журнал», 2020. – 96 с. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=43161428

Іске асыру:
1. Алматы облысы Сарқан ауданы әкімдігінің 29.06.2019 ж. № 84-04/2526 ғылыми зерттеулер нәтижелерін практикада пайдалану туралы аудан әкімінің орынбасары А. Т. Мұханов қол қойған пікір-хат

2. Павлодар облысы әкімдігінің экономика және бюджеттік жоспарлау басқармасынан шекара маңындағы аудандарды дамыту жөніндегі іс-шараларды іске асыру кезінде зерттеу нәтижелерін пайдалану туралы 06.06.2019 ж. № 16/2-09/70 пікір-хат.

3. Түркістан облысы әкімдігінің зерттеу нәтижелерін пайдалану туралы 21.06.2019 жылғы №18-03-05/920 пікір-хаты.

4. ҚР Парламенті Мәжілісінің депутаты А.П. Раудың қолы қойылған 04.04.2019 ж. № 4-555/1814 ҚР Парламенті Мәжілісінен Қазақстанның өңірлік дамуы бойынша ғылыми әзірлемелердің нәтижелерін пайдалану туралы анықтама.