BR10965247 «ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ, КӨШІ-ҚОН, УРБАНИЗАЦИЯ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДИНАМИКАСЫН, ФАКТОРЛАРЫН ЗЕРТТЕУ, ЦИФРЛЫҚ КАРТАЛАР МЕН БОЛЖАМДАРДЫ ӘЗІРЛЕУ»

Бағдарламаның ресми сайты: https://project.ieconom.kz/

(2021-2023 ж.)

ЖТН BR10965247

Мемлекеттік тіркеу нөмірі 0121РК00827

Бағдарламаның шифрі Ф.1032

Ұлттық ғылыми кеңестің басымдық туралы шешімі «7. Әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар саласындағы зерттеулер» (2021 жылғы 15-16 шілдедегі № 10 хаттама).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Жоғары ғылыми-техникалық комиссияның 2021 жылғы 10 тамыздағы шешімі, № 2 хаттама.

2021-2023 жылдарға арналған бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру туралы 2021 жылғы 3 қыркүйектегі № 370 келісім (Нұр-Сұлтан қаласы).

Бағдарламаның мақсаты – Қазақстандағы қазіргі демографиялық ахуалды кешенді зерттеу, оның одан әрі дамуын болжау, халықты сақтаудың ұзақ мерзімді саясатын табысты іске асыру мақсатында ұсынымдар әзірлеу.

Зерттеу міндеттері:

Мемлекеттік бағдарламалардың демографиялық аудитін жүргізу, олардың демографиялық процестердің қарқындылығына әсерін бағалау, Қазақстанның демографиялық саясатын іске асыру тәуекелдері мен мүмкіндіктерін айқындау, оны жетілдіру мақсатында ұсынымдар әзірлеу.

Қазақстан мен шет елдердегі демографиялық және көші-қон үрдістерін реттеудің саяси-құқықтық негіздерін зерттеу, оң және кері сценарийді неғұрлым толық пайдаланудың алдын алу үшін тиімді іс-шаралар әзірлеу.

Барлық демографиялық құбылыстарды (туу, өлім, көші-қон) ескере отырып, халықтың демографиялық құрылымын және оның өзгеруін зерттеу, елдегі және аймақтардағы демографиялық процестердің ауқымы мен қарқындылығын анықтау.

Түрлі факторлардың әсерінен демографиялық жүйенің жұмыс істеу ерекшеліктерін зерттеу (саяси-құқықтық; саяси-экономикалық; әлеуметтік-мәдени; табиғи-экологиялық факторлар; тарихи-географиялық факторлар; урбанизация, COVID-19 пандемиясы).

Қазақстандағы және өңірлер бойынша демографиялық үрдістердің дамуының орта мерзімді және ұзақ мерзімді болжамдарын жасау.

Қазақстандағы көші-қон үрдістеріне ішкі және сыртқы көші-қон ағындарының құрылымын, динамикасын, сапасын, көші-қонның ауқымын, әлеуметтік-саяси, әлеуметтік-мәдени тәуекелдерін, COVID-19 пандемиясының әсерін зерттеу ұсынылды.

Қазақстандағы қалалар жүйесінің даму және урбанизация сапасы мен қарқынын, жылдам өсу факторларын зерттеу, урбанизациялаудың негізгі сын-тегеуріндері мен тәуекелдерін, Қазақстан қалаларының демографиялық және көші-қон бейінін, COVID-19 пандемиясының қалалардың дамуы мен урбанизация серпініне әсерін талдау.

Оң және кері сценарийлердің әлеуетін неғұрлым толық пайдаланудың салдарын алдын алу үшін тиімді шараларды әзірлеу мақсатында елдегі демографиялық ахуалдың дамуының ықтимал жағдайларын зерттеу.
Оң және кері болжамның әлеуетін неғұрлым толық пайдалануды іске асыру салдарының алдын-алу үшін тиімді іс-шаралар әзірлеу мақсатында демографиялық факторлардың ықпалымен әлеуметтік, экономикалық және саяси жағдайлардың даму сценарийлерін әзірлеу.

«ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ПРОЦЕСТЕРДІҢ, КӨШІ-ҚОН, УРБАНИЗАЦИЯ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ МЕН ДИНАМИКАСЫН, ФАКТОРЛАРЫН ЗЕРТТЕУ, ЦИФРЛЫҚ КАРТАЛАР МЕН БОЛЖАМДАРДЫ ӘЗІРЛЕУ»

(аралық, 1 кезең)

2021 жыл

Бірінші кезеңдегі зерттеудің мақсаты (2021 ж.) – демографиялық процестердің факторлары мен динамикасын, көші-қон мен урбанизацияны, Қазақстандағы демографиялық процестерді реттеудің саяси-құқықтық негіздерін талдау негізінде 30 жылдағы демографиялық дамудың негізгі тенденцияларын анықтау, Қазақстан мен оның өңірлерінің халық санының болжамдарын әзірлеу.

Бірінші кезеңнің міндеттері (2021 ж.):

Қазақстан мен оның өңірлеріндегі халықтың демографиялық құрылымына, динамикасына, демографиялық процестеріне талдау жасау;
Қазақстандағы көші-қон факторларын, ішкі және сыртқы көші-қон ағындарының қарқындылығы мен сапасын зерделеу, көші-қонның құқықтық, саяси, әлеуметтік және экономикалық факторларына талдау жүргізу;
қалалық жүйелерді дамытудың заманауи үрдістерін қарастыру, Қазақстандағы урбандалу факторларына, қарқындылығы мен сапасына талдау жүргізу;
демографиялық жағдайды модельдеу және болжау әдістері мен алгоритмдерін зерделеу, халықтың көбеюінің қазіргі тенденцияларының халықтың болашақ саны мен құрамына әсерін бағалау;
Қазақстандағы және шетелдегі демографиялық процестерді реттеудің саяси-құқықтық негіздеріне салыстырмалы талдау жүргізу, демографиялық көрсеткіштерді жүйелеу және оларды Қазақстанның демографиялық дамуы жөніндегі бағдарламалардың нысаналы параметрлерімен салыстыру.
цифрлық карталарды әзірлеу үшін Қазақстан Республикасының өңірлері мен қалалары бөлінісінде демографиялық деректер базасын құру үшін материал жинауды жүргізу.
бағдарламаның макетін, алгоритмін, бағдарламалық кодын, веб-сайтын жасау.

Бірінші кезеңнің нәтижелері (2021 ж.):

өлім-жітім мен туу көрсеткіштерін талдау негізінде Қазақстанда және оның өңірлерінде халықтың өсімін молайту үрдістері анықталды; елдегі және оның өңірлеріндегі демографиялық өзгерістердің қарқындылығы айқындалды;
өңірлердегі этностар мен этнодемографиялық процестердің қоныстануына және өңірлердің демографиялық жағдайының ықпалына талдау жүргізілді; қала және ауыл халқының этникалық және ішкі көші-қонының үрдістері, олардың демографиялық даму перспективаларына әсері айқындалды;
бірінші және екінші баланың туу кезегі бойынша туудың төмендеу факторлары және олардың күтілетін демографиялық жағдайға әсері айқындалды; демографиялық процестерді болжау кезінде негізгі фактор ретінде перспективаға туу динамикасының себеп-салдарлық байланыстары анықталды;
жүргізілген кешенді талдау негізінде диаграмма-карта құра отырып, өңірлердегі қалыптасқан демографиялық жағдайға баға берілді;
сыртқы көші-қон процестерінің дамуының негізгі тенденциялары, оның ішінде оның динамикасы, мигранттардың қарқындылығы мен сапалық құрамы айқындалды; Қазақстандағы ішкі көші-қон ағындарына, оның ішінде олардың динамикасына, құрылымына, бағыттарына, себептері мен жағдайларына сипаттама берілді;
ішкі және сыртқы көші-қон ағындарының қалыптасуына әсер ететін негізгі әлеуметтік-экономикалық факторлар анықталды; көші-қонның негізгі құқықтық және саяси факторлары анықталды;
көші-қонды реттеудің шетелдік тәжірибесін зерделеу негізінде көші-қон саясатының ұлттық моделін қалыптастыру жөнінде ұсыныстар берілді;
Қазақстан қалаларының эволюциясы барысында жекелеген қалалардың рөлі өзгерді, ескі өнеркәсіптік урбандалған өңірлердегі қалалардың рөлі жойылды, жаңа көшбасшылардың пайда болуы анықталды, Қазақстанның қалалық жүйесі орта және шағын қалалар халқының азаю үрдістерінің күшеюімен ірі қалаларда халықтың көп шоғырлануы бар дамушы елдерге тән үлгіге қарай дамитыны көрсетілді;
пәнаралық тәсіл негізінде урбанизация факторлары анықталды, урбанизация факторларының жиынтығын жіктеу жүзеге асырылды (тарихи, демографиялық, географиялық және аумақтық-кеңістіктік, экономикалық, әлеуметтік, техникалық, экологиялық, табиғи-климаттық, институционалдық-басқарушылық, геосаяси, жаһандық);
урбанизация қарқындылығының есептелген коэффициенттері негізінде урбанизацияның жоғары және орташа қарқыны бар өңірлердің үш санаты, сондай-ақ өзіне тән дезурбанизациясы бар өңірлер бөлінді, туу мен көші-қонның өсуі, елдің мегаполистеріне көші-қон ағындарының бағдарлануы есебінен орын алатын қала халқы санының өсу үрдістері анықталды;
Қазақстанда және шетелде демографиялық процестерді реттеудің саяси-құқықтық негіздеріне салыстырмалы талдау жасалды, ішкі және сыртқы көші-қон ағындарының қалыптасуына ықпал ететін негізгі әлеуметтік-экономикалық факторлар айқындалды; көші-қонның негізгі құқықтық және саяси факторлары анықталды; демографиялық көрсеткіштер жүйеленді және табиғи көбею процесіне әсер ететін мемлекеттік бағдарламалардың нысаналы параметрлерімен салыстырылды.
демографиялық статистиканың негізгі бөлімдері, тақырыптық картографиялық материалдар, топографиялық карталар, 1991-2020 жылдар кезеңінде векторлық тақырыптық қабаттарды кейіннен құру үшін карта-схемалар бойынша MS Excel кестелері түрінде деректерді жинау және құрастыру жүзеге асырылды;
бағдарламаның веб-сайты жасалды https://project.ieconom.kz. бағдарлама және оның орындаушылары туралы мәліметтер орналастырылған.

Апробация және енгізу дәрежесі. Бірінші кезеңде (2021 ж.) 2021 жылғы қыркүйектен қарашаға дейін шетелдік ғылыми басылымдарда 6 мақала жарияланды, оның ішінде Web of Science (Core Collection – Emerging Sources Citation Index, IF 0.15, Q4) базасында 1 мақала, халықаралық конференциялар материалдарында 3 мақала, халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциялар мен дөңгелек үстелдерде 9 баяндама ұсынылды.

Орындалу мерзімі: 2021 жылғы 10 тамыз-15 қазан

РЕФЕРАТ

Есеп 171 бет, 1 кітап, 16 сурет, 5 кесте, 106 дереккөз, 9 қосымша.

ДЕМОГРАФИЯ, ХАЛЫҚ, АДАМДАРДЫ САҚТАУ, ХАЛЫҚТЫҢ ТАБИҒИ ӨСУІ, КӨШІ-КӨШІ, ЕҢБЕК МИГРАЦИЯСЫ, УРБАНИЗАЦИЯ, ҚАЛА ЖҮЙЕСІ.

Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының халқы. Зерттеудің мақсаты – Қазақстанның қазіргі демографиялық жағдайын кешенді зерттеу, оның одан әрі дамуын болжау, халықты сақтаудың ұзақ мерзімді саясатын табысты жүзеге асыру бойынша ұсыныстар әзірлеу.

Зерттеу әдістері: демографиялық талдау әдістері (бойлық және көлденең демографиялық талдау, демографиялық коэффициенттерді, салыстырмалы және орташа мәндерді, индекстерді стандарттау әдістері); панельдік деректер әдістемесі, корреляциялық-регрессиялық талдау әдісі, көші-қонның абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін бағалау әдістері; болжау әдістері (экстраполяция әдісі және когорттық-компоненттік әдіс), саяси, құқықтық және институционалдық талдау әдістері, геоинформатика әдістері.

Негізгі нәтижелер және олардың жаңалығы: Қазақстандағы және оның аймақтарындағы халықтың демографиялық құрылымы, динамикасы, демографиялық процестеріне талдау жүргізілді; ішкі және сыртқы көші-қон ағындарының факторлары түрлері, қарқындылығы, сапасы анықталды,; көші-қонның құқықтық, саяси, әлеуметтік және экономикалық факторларына талдау жүргізілді; Қазақстанның қала жүйесінің дамуының қазіргі тенденциялары, урбанизацияның қарқындылығы мен сапасының факторлары анықталды және талданды; болжау әдістері мен алгоритмдері негізделді, халықтың ұдайы өндірісінің қазіргі заманғы тенденцияларының халықтың болашақ саны мен құрамына әсері анықталды, екі әдіс негізінде Қазақстан мен аймақтарының демографиялық болжамы жасалды; демографиялық процестерді реттеудің саяси-құқықтық негіздеріне салыстырмалы талдау жүргізілді, демографиялық көрсеткіштер жүйеленді және Қазақстанның демографиялық даму бағдарламаларының мақсатты параметрлерімен салыстырылды; өңірлер бойынша бөлінген демографиялық деректер базасы жасалып, бағдарламаның веб-сайты әзірленді.

Тиімділігі: алынған білім мемлекеттік органдардың елдің және аймақтардың демографиялық әлеуетін тиімді пайдалану, көші-қон ағындарын реттеу, демографиялық теңгерімсіздік тәуекелдерін азайту, өмір сүру деңгейі мен сапасын, білім беруді, денсаулықты жақсарту, жұмыспен қамтудың өсуі және жұмыс орындарының саны мен сапасы бойынша шаралар әзірлеуге және қабылдауға ықпал етеді. Қолдану аясы: мемлекеттік органдардың демографиялық және көші-қон саясатын жетілдіруде, жаңа бағдарламалық құжаттарды, министрліктер мен ведомстволардың, облыстар мен қала әкімдіктерінің стратегиялық және ағымдағы жоспарларын әзірлеуде, оқу үдерісінде және одан әрі зерттеу.

Зерттеудің мақсаты – факторлар жүйесінің демографиялық дамуға, көші-қонға, урбанизацияға әсерін анықтау, болашақ демографиялық жағдайдың параметрлерін, Қазақстанның демографиялық әлеуетін нығайту мүддесінде көші-қон саясатын бейімдеу бағыттарын негіздеу.

2-ші кезең міндеттері (2022 ж.):

Саяси-құқықтық; экономикалық; әлеуметтік-мәдени; табиғи-экологиялық; тарихи-географиялық фактор; урбанизация; Covid-19 пандемиясының Қазақстанның демографиялық дамуына әсерін қарастыру.
Қазақстандағы көші-қонның әлеуметтік-саяси, әлеуметтік-мәдени тәуекелдеріне баға беру, көшіп-қонушылардың интеграциясы мен бейімделу проблемаларын анықтау
Қазақстандағы урбанизация сын-қатерлеріне, COVID-19 пандемиясының қалалардың дамуына, демографиялық және көші-қон әлеуеті мен Қазақстан қалаларының бейініне талдау жүргізу;
Болашақ демографиялық жағдайдың параметрлерін бағалауды жүргізу, өлім-жітім коэффициентінің динамикасын, халықтың жыныстық-жас құрылымын ескере отырып, демографиялық болжамды әзірлеу;
Көші-қон процестерін реттеуге бағытталған институционалдық-құқықтық шараларды зерттеу, нысаналы индикаторлардың қол жетімділігіне баға беру, ҚР демографиялық даму контекстінде көші-қон саясатының міндеттерін айқындау және негіздеу;
Тақырыптық демографиялық карталардың векторлық қабаттары мен сандық негізін жасау.
Ақпаратты жаңартуды, зерттеу нәтижелері, Бағдарлама іс-шаралары, Жарияланымдар, енгізулер туралы ақпаратты орналастыруды жүргізу

2-ші кезең нәтижелері (2022 ж.):

ұзақ мерзімді тарихи процесте Қазақстандағы демографиялық эволюция мен өңірлік демографиялық құрылым дәстүрлі көбею түрінен индустриялық түрге көшуді айқындаған экономикалық, саяси, әлеуметтік – мәдени факторлардың жиынтығымен, білім беру рөлінің, медициналық қызмет көрсету сапасының, әйелдің қоғамдағы жағдайының өзгеруімен, көп балалы емес отбасылар санының ұлғаюымен, қоғамның этноәлеуметтік құрылымының ерекшеліктеріне байланыстығы көрсетілген;
әлеуметтік-экономикалық факторлардың туу коэффициенті мен ЖІӨ-нің жан басына шаққандағы өзара байланысы, жан басына шаққандағы орташа номиналды кіріс пен әр түрлі уақыт аралығындағы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесінің негізінде әсері қарастырылды, әртүрлі тарихи кезеңдердегі айнымалылардың бір-біріне әсері (оң, байқалмайды, теріс) анықталды;
– кластерлік талдау негізінде жалпы өлім-жітім, сәбилер өлімі, демографиялық жүктеме коэффициенттері негізінде өңірлерді демографиялық әлеует бойынша топтастыру орындалды, жоғары (1), стационарлық (2) және төмен (3) демографиялық әлеуеті бар кластерлерге бөлінді, демографиялық өсудің баяулауы үшінші кластердің әсерінен болатындығы көрсетілген, кластерлік топтарда жан басына шаққандағы кірістер мен демографиялық көрсеткіштер арасында оң байланыстар жоқ екендігі көрсетілген;
леуметтік-мәдени факторлардың рөлі білімнің қол жетімділігі арқылы қарастырылады, кәсіптік-техникалық оқу орындарын орналастырудың ерекшелігі ауылдағы 9 және 11 сынып түлектерінің жас топтарындағы өсіп келе жатқан айырмашылықты және екі есе алшақтықты анықтайтыны көрсетілген;
нормативтік динамикалық модель негізінде демографиялық дамудың тұрақтылығының себеп-салдарлық байланыстарына талдау жүргізілді, бұл 2015 жылдан бастап туудың тұрақсыздығы 1990 жылдардың соңындағы процесстердің салдары ретінде бала тууға қабілетті жастағы әйелдер санының азаюына, бірінші және екінші баланың кезектілігі бойынша туудың төмендеуіне байланысты екенін көрсетті, ал тұрақты демографиялық көбеюді сақтау үшін көп балалы отбасыларды (4-5 баладан астам) қолдау қажет;
Қазақстандағы көші-қон процестерінің проблемалары бойынша жүргізілген сараптамалық сауалнама негізінде көші-қонның әлеуметтік-саяси және әлеуметтік-мәдени тәуекелдеріне баға берілді, олардың ішінде ең маңыздылары маргинализация, қылмыстың өсуі, әлеуметтік шиеленіс, құқықтық құзыреттіліктің болмауы және қабылдаушы елдің мәдениеті мен дәстүрлерін қабылдамау, этносаралық, топаралық қақтығыстар, тілдік және коммуникативтік құзыреттердің болмауы айқындалды;
көші-қонның (еңбек, жастар, ауылдық) әлеуметтік-экономикалық тәуекелдері анықталды, халықтың басқа елдер мен өңірлерге көшуіне әсер ететін осал тұстарды сәйкестендіре отырып, Қазақстан халқы үшін тартатын және итермелейтін факторлардың жиынтығы айқындалды; көші-қон ағындарын реттеу тетіктерін жетілдіру шаралары ұсынылды;
өмір сүру деңгейінің көші-қон процестеріне әсері зерделенді, әлеуметтік қажетті тұтыну бюджетінен аспайтын орташа жалақы деңгейі бар жұмыскерлердің үлесі бойынша өңірлерге салыстырмалы талдау жүргізілді, Қазақстанның көптеген өңірлерінде орташа айлық жалақының деңгейі төмен (салық шегерілгенге дейін 150 мың теңгеге дейін) жұмыскерлер саны 52% – дан 74% – ға дейін құрайтыны көрсетілген%;
мигранттардың сәтті бейімделуінің негізгі факторлары анықталды және ішкі мигранттарды, ең алдымен жастарды бейімдеу және бөлінген топтарды ескере отырып, сыртқы мигранттарды біріктіру бойынша ұсыныстар берілді;
Солтүстік Қазақстан облысында жүргізілген фокус-топтардың нәтижелері негізінде Оңтүстік-Солтүстік бағдарламасын іске асырудың негізгі проблемалары анықталды, қоныс аудару бағдарламалары тиімсіз болатыны көрсетілді, әзірге келу өңірлерінде итермелеу сипатындағы факторлар басым болады, жергілікті халықты сақтау және ерікті қоныс аударушыларды тарту жөніндегі міндеттерді ұштастыру арқылы бағдарламалардың тиімділігін арттыру бойынша ұсыныстар берілді, инклюзивті даму қағидаттарын енгізу арқылы бағдарламаны іске асыру барысында әлеуметтік жанжалдардың жасырын факторларын төмендету;
көші-қон процестерінің атаулы жалақы, жұмыссыздық, бейресми жұмыспен қамту, халықтың өмір сүру деңгейі, инвестициялар, мәдени-білім беру ортасы деңгейімен өзара байланысының көп факторлы факторлық моделі әзірленді;
қалалық метаболизм тұжырымдамасы контекстінде қалалық метаболизм мәселелеріне талдау жүргізілді, Астана қаласының мысалында энергия ресурстарын тұтыну, ластаушы заттар шығарындылары мен халық саны арасындағы оң корреляциялық байланыс анықталды, Астана қаласының электр және жылу энергиясын тұтыну мен Алматы қаласындағы атмосфераның ластануының халық санының өсуіне тәуелділігінің неғұрлым жоғары дәрежесі анықталды;
Қазақстандық үш мегаполистің өсуінің әлеуметтік салдары қарастырылды, жұмыспен қамту, жұмыссыздық, жан басына шаққандағы орташа шығыстар мен абаттандыру табыстарының динамикасы мен құрылымына талдау жүргізілді, аумақ пен су ресурстары бойынша мегаполистердің демографиялық сыйымдылығы тұрғысынан өсуге шектеулер бар, халық саны мен қылмыс деңгейінің, өзін-өзі жұмыспен қамтығандар санының, Астана және Алматы қалаларындағы тұрғын үй бағасының өзара байланысына корреляциялық талдау жүргізілді;
Covid-19 пандемиясының Қазақстан қалаларына демографиялық зардаптарын бағалау жүргізілді, олар урбанизация қарқынының салыстырмалы түрде төмендеуінде, қалалардағы туу деңгейінің төмендеуінде, қала тұрғындары арасында артық өлім-жітімнің жоғары болуында, қала тұрғындары арасында Ана мен перинаталдық өлім-жітімнің өсуінде, пандемия кезеңінде өлім себептерінің құрылымының өзгеруінде көрінді;
әр түрлі типтегі елді мекендердегі халықтың нақты санын ескере отырып, урбанизация деңгейін бағалаудың балама әдістері қарастырылды, оларды ескере отырып, Қазақстанда урбанизация әлеуетінің жоғары деңгейі бар екендігі анықталды;
Қазақстанның 59 қаласы мен өңірлеріндегі қала халқының демографиялық тұрақтылығы мен ұтқырлығының бейініне талдау жүргізілді,
Қазақстан қалаларының демографиялық тұрақтылығына рейтингтік баға берілді;
халық тығыздығының орташа төмен көрсеткіштерін ескере отырып, Қазақстан қалаларын жіктеудің баламалы тәсілдері ұсынылды, өңірлердің урбанистік қаңқасының осалдығын, оның ішінде Қостанай және Солтүстік Қазақстан облыстарының мысалында демографиялық тұрақтылықты ескере отырып, әртараптандыру деңгейін бағалау және салыстырмалы бағалау берілді;
– еңбек тапшылығы бар өңірлерге қоныс аудару жөніндегі бағдарламаларды әзірлеу кезінде қоныстанудың ресми мәртебесімен қатар әртүрлі өлшемдерді: cаны, табиғи өсуі, демографиялық орнықтылығы, халықтың тығыздығы, аумақтың урбанистік қаңқасының әртараптандырылуы мен осалдығы, этнодемографиялық тепе-теңдікті қамтамасыз етуі, шекараластығы назарға алу ұсынылды;
2050 жылға дейінгі халық санының болжамының нұсқалары әртүрлі болжау үлгілері негізінде әзірленді: перспективалық әдіс бойынша болжам (27,469 мың адам) және қоныс аудару әдісі бойынша болжам (30,287 мың адам); орташа өсу қарқынын пайдалана отырып болжам (25,113 мың адам); табиғи-механикалық қозғалысқа негізделген болжам (25,640 мың адам); екінші дәрежелі көпмүше (30,829 мың адам) және үшінші дәрежелі көпмүше (44,797 мың адам) негізіндегі болжам;
2100 жылға дейінгі халықтың демографиялық динамикасының, саны мен құрамының, жас топтары бөлінісінде демографиялық көрсеткіштердің және демографиялық құрылымның өзгеруінің болжамы, олардың негізінде өмір сүру ұзақтығының, туудың, өлімнің, ерлер мен әйелдердің арақатынасының, халықтың демографиялық ауыртпалығы мен қартаюының өзгеруінің негізгі тенденциялары әзірленді;
Қазақстанның өңірлері бойынша 2050 жылға дейінгі жынысы мен жас топтары бойынша халық санының болжамдары орындалды;
мемлекеттік жоспарлау жүйесін реформалау шеңберінде әзірленген Қазақстандағы көші-қон процестерін реттеудің институционалдық-құқықтық базасындағы кемшіліктер, көші-қон саясаты тұжырымдамасының нормативтік әдістемелік құжаттардың талаптарына сәйкес келмеуі; көші-қон процестерін реттеу саласындағы процестер мен құбылыстарды талдау әдістерінің жеткіліксіз пайдаланылуы анықталды;
бағдарламалық құжаттардағы нақты және болжамды көші-қон көрсеткіштерін талдау негізінде көші-қон саясатының алдына қойылған міндеттерді толыққанды қамту, оларды бағалау әдіснамасын әзірлеу, нысаналы индикаторларға қол жеткізу тұрғысынан көрсеткіштерді таңдау сапасына баға берілді, индикаторлардың кеңейтілген тізбесі ұсынылды;
Қазақстанның демографиялық әлеуеті мен кадрлық әлеуетін нығайтуға ықпал ететін көші-қон саясатының бағыттары айқындалды, оның ішінде көші-қон процестерін реттеудің параметрлері мен құралдарын қамтитын институционалдық-құқықтық базаны жаңғырту және сапасын арттыру, көші-қон ағындарын бақылауды күшейту, оған қарсы іс-қимыл білікті жұмыс күші мен жастардың кетуі, жоғары білікті шетелдік жұмысшыларды тарту, ұлттық жоба жоспарларының, орталық мемлекеттік органдардың және өңірлердің даму жоспарларының сақталуын қамтамасыз ету үшін нысаналы индикаторлар тізбесі ұсынылды.
жиналған картографиялық материалдарға талдау жасалды және Қазақстан Республикасы өңірлерінің аумағына картографиялық векторлық деректердің редакциясы жүргізілді, топографиялық және басқа карталар негізінде Қазақстан Республикасының аумағына, геоақпараттық платформада векторлық деректер (әкімшілік-аумақтық бірліктер) жасалды.
ғылыми-зерттеу жұмыстарының нәтижелері, бағдарламалық іс-шаралар, жарияланымдар, енгізулер туралы ақпарат орналастырылды. https://project.ieconom.kz/

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және енгізу.

Екінші кезеңде (2022ж.), 2021 жылғы 15 қарашадан 2022 жылғы 1 қарашаға дейінгі кезеңді қоса алғанда, 41 мақала жарияланды, оның ішінде: Scopus, Web of Science сілтеме деректер базасында индекстелген басылымдарда 4 мақала, оның ішінде 2 мақала – Q2 (SCOPUS, Social Sciences 90 percentile, Demography 67 percentile); Қазақстан Республикасы Оқу-ағарту министрлігінің Білім саласында сапаны қамтамасыз ету комитеті ұсынған басылымдарда 10 мақала; 5 мақала – басқа шетелдік дәйексөздер базаларында; Халықаралық және шетелдік конференция материалдарында 22 мақала.

Авторлық куәлік:

– Авторлық құрамдас туындымен қорғалатын объектілерге құқықтардың мемлекеттік тізіліміне мәліметтерді енгізу туралы куәлік / 2022 жылғы 21 сәуірдегі № 25328 (Қазақстан Республикасындағы халықтың өмір сүру сапасы мен денсаулығының әлеуметтік-демографиялық өзгерістерін модельдеу және болжау Қазақстанда цифрлық технологияларды енгізу)

Есеп ҚР БҒМ ҒК Экономика институты ұжымының базасында зерттеушілердің пәнаралық тобының құрамында орындалды, оның ішінде экономика, география, математика, физика-математика, заң ғылымдарының докторлары, PhD кандидаттары, география, жаратылыстану ғылымдары, экономика, әлеуметтану магистрлері, сондай-ақ докторанттар мен магистранттар.

Зерттеулерді орындауға Экономика институтының (Алматы қ., Астана қ. филиалы), Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ (Алматы), Сүлейман Демирел университетінің (Қаскелең), Тұран Университетінің (Астана қ., Алматы), «KIMEP» университетінің (Алматы), Асфендияров атындағы ҚазҰМУ (Алматы), Ресей Ғылым академиясы Орал филиалының Солтүстік Коми ғылыми орталығының Әлеуметтік-экономикалық және энергетикалық проблемалар институтының (Ресей, Сыктывкар) ғалымдары қатысты.

Аралық есеп экономика институтының Ғылыми кеңесінің отырысында талқыланды (№3 хаттама, 2022 жылғы 22 маусым). Жылдық есеп экономика институтының Ғылыми кеңесінің шешімімен қаралды және бекітілді (хаттама №6, 6 қазан 2022 ж.).

1-кезеңнің аралық есебінің инвентарлық нөмірі (2021ж.) – №0221РК00573. Зерттеу кезеңі: 3 қаңтар – 30 қазан 2022 ж. Есеп қысқартылған нұсқада ұсынылған. Баяндаманың толық нұсқасы 480 беттен тұрады.

РЕФЕРАТ

Есеп 271 бет, 1 кітап, 14 сурет, 25 кесте, 103 дереккөз, 7 қосымша.

ДЕМОГРАФИЯ, ХАЛЫҚ, КӨШІ-ҚОН, КӨШІ- ҚОН ТӘУЕКЕЛДЕРІ, ТҰРМЫС ДЕҢГЕЙІ, АРТЫҚ ӨЛІМ, ДЕМОГРАФИЯЛЫҚ ТҰРАҚТЫЛЫҚ, ХАЛЫҚТЫ САҚТАУ, КӨШІ-ҚОН САЯСАТЫ, БОЛЖАМ, УРБАНИЗАЦИЯ, МЕГАПОЛИС.

Зерттеу объектісі – Қазақстан Республикасының халқы. Зерттеудің мақсаты – факторлар жүйесінің демографиялық дамуға, көші-қонға, урбанизацияға әсерін анықтау, болашақ демографиялық жағдайдың параметрлерін, Қазақстанның демографиялық әлеуетін нығайту мүддесінде көші-қон саясатын бейімдеу бағыттарын негіздеу.

Зерттеу әдістері: демографиялық талдау әдістері; сараптамалық әдістер, корреляциялық-регрессиялық талдау әдісі, болжау әдістері (экстраполяция әдісі және когорттық-компоненттік әдіс), саяси, құқықтық және институционалдық талдау әдістері, геоинформатика әдістері.

Негізгі нәтижелер және олардың жаңалығы: Демографиялық дамуға факторлардың әсері бағаланды, Қазақстанның демографиялық тұрақтылығының себеп-салдарлық байланыстары анықталды; көші-қонның әлеуметтік-саяси және әлеуметтік-мәдени факторлары мен тәуекелдеріне баға берілді; ішкі мигранттар мен қандастарды бейімдеу және интеграциялау бойынша ұсыныстар әзірленді; көші-қон процестерінің көп факторлы моделі жасалды; урбанизация, метаболизм, мегаполистердің өсуінің әлеуметтік салдарларына талдау жүргізілді, қалалардың демографиялық тұрақтылығына талдау жүргізілді; Қазақстан халқының жас топтары бойынша (2100 жылға дейін), өңірлер бойынша (2050 жылға дейін) халық санының болжамы әзірленді; мемлекеттік жоспарлау жүйесін реформалау шеңберінде көші-қонды реттеудің институционалдық – құқықтық базасының кемшіліктері анықталды; нысаналы индикаторлардың қол жетімділігіне баға берілді; көші-қон саясатының бағыттары айқындалды.

Зерттеудің тиімділігі: алынған зерттеу нәтижелері демографиялық, көші-қон, қала құрылысы саясаты, демографиялық және көші-қон тәуекелдерін еңсеру тетіктері, урбанизация сын-қатерлері, Қазақстан өңірлерінің демографиялық теңгерімділігі мен орнықтылығы жағдайларын қамтамасыз ету саласындағы іс-шараларды әзірлеуге ықпал ететін болады.

Қолдану саласы: мемлекеттік билік органдарының демографиялық және көші-қон саясатын жетілдіруінде, жаңа бағдарламалық құжаттарды, министрліктер мен ведомстволардың, облыстық және қалалық әкімдіктердің стратегиялық және ағымдағы жоспарларын әзірлеу кезінде, оқу процесінде және одан әрі зерттеу үшін.

Негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері: 4 мақала SCOPUS (2мақала – Q2 (SCOPUS, Social Sciences 90 percentile, Demography 67 percentile); БЖҒССҚК ұсынған басылымдардағы 10 мақала; Халықаралық және шетелдік конференция материалдарында 22 мақала. Енгізу дәрежесі: Авторлық куәлік – (21.04.2022 ж. № 25328)