Қазақстанда ғылымға негізделген экономика қалыптастыру және
қоғамның рухани жаңаруы жағдайындағы инвестициялық және қаржылық жүйенің моделі

Ғылыми жетекші М.М.Халитова, э.ғ.д., б.ғ.қ.

Бірінші кезеңнің (2018 ж.) мақсаты — инвестициялық және қаржы жүйесінің моделін білімге негізделген экономиканың қалыптасуын және қоғамның рухани жаңаруы (ИДО) инфрақұрылымын құруды қамтамасыз ететін хабпен негіздеу.

Зерттеудің бірінші кезеңінің негізгі нәтижелері (2018 ж.):
- Білімге негізделген экономиканы және қоғамның әлеуметтік және рухани жаңаруын қаржылық қолдаудың тұжырымдамалық тәсілдеріне тоқталды;
- Банктік, экономиканың сақтандыру секторына, сақтандыру нарығы мен қор нарығына талдау жасалып, AIFC қаржы хабын құрудың оң жақтары мен артықшылықтары атап көрсетілді;
- Қазақстанның қаржы жүйесінің экономиканың жоғары технологиялық салаларын дамытуға және қоғамның рухани жаңаруына қатысу ерекшеліктері айтылды;
- Қазақстан Республикасының қаржы жүйесін қайта жүктеу үлгісі жасалды;
- Қазақстанның қаржы жүйесін қайта жүктеу және инвестициялық-қаржылық жүйенің моделін анықтаудың факторлары мен шарттары айқындалды;
- білімге негізделген экономиканы қаржыландыру принциптері анықталды;
- Қазақстан экономикасындағы жоғары технологиялық өндірістердің өсуін және қоғамды рухани жаңғыртуды қаржылық қолдаудың болжамды жүйесі жасалды.

Ғылыми нәтижелер келесі басылымдарда көрсетілген:
1) Khalitova M.M. (2018). Analysis and Evaluation of the Financial Security of the National Economies of Central Asia. World Applied Sciences Journal, 36 (1), 121-141 DOI: 10.5829/idosi.wasj.2018.121.14 https://www.idosi.org/wasj/wasj36%281%2918/16.pdf
2) Zhanbolatova, A., Ziyadin, S., Zhumanov, K., & Jumabekova, A. (2018). Relationship between bank competition and stability: The case of the UK. Banks and Bank Systems, 13(1), 98-114. doi:10.21511/bbs.13(1).2018.10 http://dx.doi.org/10.21511/bbs.13(1).2018.10
3) Rasulova, A., Bolatkyzy, S., Elshibaev, R., Raiymbekova, A., & Tursynbayeva, D. (2018). Comparative analysis of the competitiveness of food markets: The case of kazakhstan, russia, france and belarus. European Research Studies Journal, 21(4), 343-355. DOI: 10.35808/ersj/1125 https://www.ersj.eu/dmdocuments/2018_XXI_4_27.pdf

Екінші кезеңдегі (2019 ж.) мақсаты — Қазақстан экономикасын қаржылық қолдау тетігін, халықаралық қаржы хабын дамыту және ел халқының рухани жаңару бағыттарын қаржыландыру мүмкіндіктерін талдау.

Зерттеудің екінші кезеңінің негізгі нәтижелері (2019 ж.):
— ТШИ тарту тетіктерін жетілдіру тенденциялары және Қазақстан экономикасына ТШИ ағымына әсер ететін проблемалар көрсетілген;
— Қазақстанның екінші деңгейлі банктерінің экономикаға несие беруіне талдау жасалды;
— Меншікті капиталға және БЖЗҚ инвестициялық портфеліне инвестициялардың құрылымы зерттелді;
— Қазақстанда ғылымды, жаңа технологиялар мен инновацияларды дамытуға және коммерциялық қаржыландыруға ықпал ететін мекемелердің қызметі зерттелді;
— Қазақстан экономикасын цифрландыру аясындағы қаржы секторының дамуына талдау жасалды және қаржы секторын цифрландыру бағыттарының білімге негізделген экономика құруға және Қазақстандағы қоғамның рухани жаңаруына қосқан үлесі анықталды;
— Қазақстан экономикасын қаржыландырудың заманауи тетігі айқындалды;
— Қаржылық ахуалды жақсарту, шағын және орта бизнесті дамыту және жоғары технологиялық салалардағы үлесін арттыру үшін шешілуі қажет бағыттар анықталды;
— Қазақстандық қоғамның әлеуметтік дамуын қаржылық қолдаудың тенденциялары қарастырылады;
— Қазақстанда цифрлық қаржылық технологияларды дамытудың институционалды картасы жасалды.

Ғылыми нәтижелер келесі басылымдарда көрсетілген:
1) Nurymova S., Yessentay A., Khalitova M., Jumabayev Y., Mohd-Pisal Zainal. (2019). Kazakhstani financial sector performance features under current conditions. Bulletin of the national academy of sciences of the republic of Kazakhstan, 1, 130-144. DOI: 10.32014/2019.2518-1467.16 http://www.bulletin-science.kz/images/pdf/v20191/130-144.pdf
2) A. Panzabekova, M. Kolbayev, G. Nyurlikhina, S.Velesсo. (2019). Current trends of direct foreign investment in the world. Bulletin of national academy of sciences of the republic of Kazakhstan, 4, 201-207. DOI: 10.32014/2019.2518-1467.110 http://www.bulletin-science.kz/images/pdf/v20194/201-207.pdf

Зерттеудің үшінші кезеңдегі нысаны (2020 ж.) – Қазақстан қоғамының ғылымды қажетсінетін өндірістері мен рухани жаңару инфрақұрылымын тұрақты дамытудың инвестициялық-қаржылық тетігін әзірлеу. Қолда бар барлық ресурстарды ұтымды пайдалануға негізделген ғылымды қажетсінетін экономиканы қалыптастыруды және Қазақстан қоғамының рухани жаңаруын қамтамасыз ету контексінде Қазақстанның инвестициялық-қаржы жүйесінің жаңа моделін негіздеу.

Зерттеудің үшінші кезеңінің негізгі нәтижелері (2020ж.):

— Қазақстандық қаржы жүйесі үшін тәуекелдер және оларға ықпал ететін экономикадағы сәйкессіздіктердің ішкі іргелі проблемалары атап өтілді;

— қаржы Экономиканы өзгертетін серпінді күшке айналды, яғни экономиканың «қаржыландырылуы» орын алды деген қорытынды жасалды;

— инвестициялық-қаржы жүйесін реттеу құрылымын жетілдіру бойынша ұсынымдар әзірленді;

— қаржы секторында әкімшілендіруді жетілдіру және бәсекелестікті дамыту жөнінде ұсыныстар берілді;

— Қазақстан экономикасына инвестициялар тарту үшін АХҚО-ны барынша ойластырылған пайдалану қажеттілігі негізделді;

— инновациялар мен ғылым саласында қаржы ресурстарын тиімсіз пайдалану себептері негізделді және оларды жою бағыттары берілді;

— Рухани жаңғыру саласындағы мемлекеттік бағдарламаларды іске асырудың басымдықтары қорытылды;

— Қазақстанның қаржы секторының нормативтік-құқықтық базасына талдау жасалды;

— экономиканы цифрландыру жағдайында АХҚО қызметінің мақсаттары мен бағыттары айқындалған.

2020 жылы зерттеу нәтижелері конференция жинақтарындағы мақалалар мен баяндамаларда жарияланды. Соның ішінде импакт-факторы және 3 квартилі бар журналда мақала жарияланды. «Altai Finance» ЖШС мен «Алматы банктік оқыту орталығынан» нәтижелерді енгізу туралы анықтама мен акт алынды»

Ғылыми нәтижелер келесі шетелдік рейтингтік басылымдарда (SCOPUS) көрсетілген:

1) Razakova, D.I., Nurymova, S.K., Khalitova, M.M., Iskakov, U.M., Konyrbekov, M. The role and significance of tax incentives in the business activity of entrepreneurs and increasing the country budget: Mediating role of supply chain management. International Journal of Supply Chain Management. Vol. 9, No. 2, April 2020. 815-821. https://ojs.excelingtech.co.uk/index.php/IJSCM/article/download/4722/2373

2) Yessentay, A., Kireyeva, A.A., Khalitova, M., Abilkayir, N.A.Financing of healthcare facilities in pension system assets of ecologically problematic regions in Kazakhstan // Journal of Asian Finance, Economics and Business, 2020, 7(7), с. 531-541. http://koreascience.or.kr/article/JAKO202020952022582.page

Іске асыру:
1. «EKZ Group» ЖШС-нен ELPEK Pay төлем жүйесін дамыту тұжырымдамасын әзірлеу кезінде зерттеу нәтижелерін пайдалану туралы  директор М. Алдажанованың қолы қойылған анықтама.

2. «АЦБО» зерттеу нәтижелерін пайдалану туралы анықтама.